زمان تقریبی مطالعه: 14 دقیقه
 

حضور زنان در مساجد





برخی روایات با استفاده از واژه‌هایی (مانند «رجل» در نگاه اول) مردان را مشمول چنین پاداشی می‌داند؛ اما اصل حضور بانوان در مسجد برای نماز جماعت و حتی استحباب آن را نفی نمی‌کند؛ زیرا با توجه به روایات و شواهد تاریخی و نیز فتوای فقهای بزرگوار، اگر زنی بتواند خود را از دید نامحرم بپوشاند، حضور او در مسجد برای نماز جماعت مانعی ندارد؛ و می‌توان گفت که پاداش مسجد و جماعت شامل او نیز خواهد شد.
روایاتی که نماز در خانه را برای زن سزاوارتر می‌دانند، ناظر به شرایط خاصی هستند که نمی‌توان آن‌ها را به تمام موارد گسترش داد.


۱ - بیان یک روایت



در روایتی از رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم) نقل شده است: «صَلَاةُ الرَّجُلِ فِی جَمَاعَةٍ خَیْرٌ مِنْ صَلَاتِهِ فِی بَیْتِهِ أَرْبَعِینَ سَنَةً»؛ «نماز مرد در جماعت، بهتر از چهل سال نماز او (به صورت فرادا) در خانه است».
روایاتی مشابه با این روایت ـ با تفاوت در مقدار ثواب ـ از پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم) در متون حدیثی اهل سنت نیز نقل شده است.

۲ - توضیح روایت



این دسته از روایات، هرچند تنها چیزی را که ثابت می‌کنند، استحباب شرکت مردان در مسجد برای نماز جماعت است، اما اصل حضور بانوان در مسجد برای نماز جماعت و حتی بهتر بودن آن را نفی نمی‌کند. برای این‌که این دسته از روایات و روایات دیگری که در این باره داریم، روشن شوند، تحقیقی کوتاه درباره حضور زنان در مسجد برای خواندن نماز جماعت، دعا و دیگر امور معنوی ارائه می‌دهیم.

۳ - حضور بانوان در مسجد



حضور بانوان در مسجد از نگاه روایات:
براساس تحقیق و جست‌وجو در منابع روایی، می‌توان روایات وارده در خصوص حضور بانوان در مسجد را بر سه دسته تقسیم نمود:

۳.۱ - مسجد زن خانه او


مسجد زن، خانه اوست:

۳.۱.۱ - روایاتی از پیامبر


پیامبر خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم) فرمودند:
ـ «بهترین مسجد زنان، همان خانه‌های ایشان است...».
ـ «بهترین مسجد زنان، کنج خانه آن‌هاست».
ـ «به تنهایی و در خانه نماز خواندن زن، مثل نماز در جمع است؛ در حالی که بیست و پنج درجه فضیلت دارد».
رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم) به امام علی (علیه‌السلام) فرمود: «ای علی! بر زنان؛ نماز جمعه، جماعت، اذان و اقامه واجب نیست».

۳.۱.۲ - روایتی از امام صادق


امام صادق (علیه‌السلام) فرمودند:
«بهترین مساجد برای زنان شما، خانه‌هایشان است».

۳.۲ - جایز بودن حضور زنان در مسجد


حضور بانوان در مسجد جایز و یا بهتر است: (بر طبق نظر برخی فقها که بحثش خواهد آمد).

۳.۲.۱ - روایاتی از رسول خدا


رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم) فرمودند:
ـ «هرگاه زنان (برای رفتن به مسجد) از شما اجازه طلبیدند، آنان را از بهره‌ای که از مساجد دارند، محروم نسازید».
ـ «زنان خود را از (رفتن به) مسجدها باز ندارید؛ هرچند خانه‌های آنان، برایشان نیکوتر است».
«هنگام شب به زنان برای رفتن به مساجد اذن دهید».

۳.۲.۲ - سخنی از عایشه


عایشه می‌گوید: «زنان مؤمن، نماز صبح را با پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم) به جای می‌آوردند؛ در حالی که لباسی که تمام بدن آن‌ها را می‌پوشاند، به تن داشتند و این زنان در تاریکی باز شناخته نمی‌شدند».

۳.۲.۳ - روایتی از ابن‌عباس


ابن‌ عباس درباره پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم) و عمل‌کرد ایشان می‌گوید: «رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم) دختران و زنان خود را برای اقامه جماعت در نمازهای عیدین به خارج خانه می‌بردند».

۳.۲.۴ - روایتی دیگر


از ابن‌عباس نقل شده است: «زنی زیبا پشت سر رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم) نماز می‌خواند...».

۳.۲.۵ - روایتی از امام علی


حضرت علی (علیه‌السلام) فرمودند: «زنان، با پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم) نماز می‌خواندند...».

۳.۲.۶ - روایتی از امام باقر


امام جعفر صادق (علیه‌السلام) از پدر گرامی‌اش نقل می‌کند که فرمود: «رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم) هنگام خواندن نماز جماعت، صدای گریه طفلی را شنید که مادرش او را با خود به مسجد آورده بود. آن حضرت نماز را کوتاه کرد تا مبادا نگرانی در مادرش پیدا شود».

۳.۳ - تشویق به رفت‌و‌آمد به مسجد


تشویق به رفت‌و‌آمد به مسجد برای زن و مرد:
در منابع روایی، احادیث زیادی وجود دارد که همگی بیانگر این است که مساجد متعلق به تمام مردم ـ اعم از زن و مرد ـ است، و میان مرد و زن هیچ‌گونه تفاوتی وجود ندارد؛ زیرا واژه‌هایی مانند، انسان‌های با تقوا، مؤمن، متقین، اهل مسجد، و...، به گروه خاصی اختصاص ندارد و برای عموم مسلمانان است.

۳.۳.۱ - روایاتی از پیامبر اکرم


پیامبر خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم) فرمودند:
ـ «مسجد، خانه هر مؤمنی است».
ـ «مساجد، خانه‌های پرهیزکاران‌اند».
[۲۳] ابوبکر بن ابی‌شیبة، عبدالله بن محمد، الکتاب المصنف فی الاحادیث و الآثار، ج۷، ص۱۱۴، ریاض، مکتبة الرشد، چاپ اول، ۱۴۰۹ق.

ـ «هرکس خانه‌اش مسجد باشد، خداوند کارش را با رحمت و شادی قرار داده، و اجازه عبور از صراط به سوی بهشت را به او خواهد داد».
ـ «کسی که به مسجدی از مساجد خدا برود، برای هر گامی که برمی‌دارد تا به منزل برگردد، ده حسنه برایش نوشته می‌شود و ده گناه از او برداشته و ده درجه ترفیع می‌یابد».
فقهای بزرگوار شیعه با توجه به این سه دسته از روایات، نسبت به حضور بانوان در مسجد، اختلاف نظر دارند، که در ذیل به طور کوتاه اشاره می‌شود.

۴ - فضیلت نماز در خانه برای بانوان



برخی فقهای شیعه، نماز خواندن زنان را در خانه مستحب و با فضیلت می‌دانند:

۴.۱ - دیدگاه علامه حلی


«رفتن به مسجد، مختص مردان است، نه زنان؛ زیرا به زنان دستور پوشش و پنهان شدن داده شده است».

۴.۲ - دیدگاه شهید ثانی


شهید ثانی در معنای «مسجد المراة بیتها» چنین گفته‌اند: «نماز خواندن زنان در خانه افضل از رفتن آن‌ها به مسجد است یا به این معناست که فضیلت نماز زنان در خانه مثل مسجد است و به رفتن به مسجد نیاز نیست».

۴.۳ - دیدگاه محقق اردبیلی


«فضیلت رفتن به مسجد برای مردان ثابت است، نه برای زنان، همان‌طور که مشهور بین فقها هم همین است».

۴.۴ - دیدگاه محمدتقی مجلسی


«نماز خواندن زنان در خانه به عصمت و عفاف آنان نزدیک‌تر است».

۴.۴.۱ - دیدگاه سیدمحمدکاظم یزدی


«نماز زن در خانه‌اش بهتر از نماز او در مسجد است».
[۳۰] طباطبایی یزدی، سید محمدکاظم، العروة الوثقی، ج۱، ص۶۰۰، بیروت، مؤسسة الاعلمی للمطبوعات، چاپ دوم، ۱۴۰۹ق.


۵ - بهتر بودن حضور بانوان در مسجد



عده‌ای از فقهای شیعه معتقدند که نه‌تنها حضور بانوان در مسجد و شرکت در نماز جماعت مانند دیگر عرصه‌های اجتماعی (البته با رعایت حجاب و شئونات اسلامی) جایز است، بلکه امری پسندیده می‌باشد. دلایل آن‌ها، عمومات و اطلاقات روایاتی است که بیانگر ترغیب و تشویق بر رفت‌و‌آمد به مساجد و بهره‌مندی از فضایل مسجد بر مرد و زن است. در این‌جا به فتوای آن‌ها اشاره می‌شود.

۵.۱ - دیدگاه فقها


این دسته از فقها می‌گویند: «برای زن‌ها نماز خواندن در خانه، بلکه در صندوق‌خانه و اطاق عقب بهتر است؛ ولی اگر بتوانند کاملاً خود را از نامحرم حفظ کنند، بهتر است در مسجد نماز بخوانند و اگر راهی برای یاد گرفتن احکام و مسائل اسلامی جز از طریق رفتن به مسجد وجود ندارد، واجب است به مسجد بروند».
[۳۲] امام خمینی، توضیح المسائل (محشی)، گردآورنده: بنی‌هاشمی خمینی، سید محمدحسین، ج۱، ص۴۹۹ ـ ۵۰۰، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ هشتم، ۱۴۲۴ق.


۶ - نتیجه‌ بحث



هرچند از مجموع روایات و نیز دیدگاه فقهای بزرگوار می‌توان این‌گونه استفاده کرد که خواندن نماز در خانه نسبت به مسجد برای زنان بهتر است. اما با تأمل در روایات و نیز فضای صدور آن‌ها، به این نکته می‌رسیم که معمولاً تلاش شده تا به نحوی مسئله حجاب اسلامی به بانوان گوشزد شده تا به آن اهمیت بدهند و به همین دلیل در مرحله اول به نماز در خانه فضیلت داده شده است. با این حال این به معنای منع یا کراهت رفتن به مسجد برای نماز جماعت نیست؛ بلکه اسلام با طرح پوشش زن در حقیقت جواز حضور وی در عرصه‌های مختلف اجتماعی را رقم زده است و با دستورات حکیمانه و راه‌گشایی که در چگونگی منش و روش او ارائه داده، از یک‌سو این نیروی اجتماعی را از تباه شدن نجات داده و از سوی دیگر، جلوی فسادگری و ناهنجاری‌های ناشی از اختلاط زن و مرد را گرفته است. بنابراین به خاطر وجود عدم امنیت در جامعه و اهمیت و لزوم مصونیت زن از هرگونه تجاوز، شریعت اسلام دستور به حفظ حجاب و پوشش داده است. در نتیجه اگر زنی بتواند خود را از دید نامحرم بپوشاند یا دیدگان خویش را از نگاه بیگانه فرو بندد، حضور او در مسجد برای نماز جماعت مانعی ندارد؛ و حتی می‌توان گفت که ثواب و فضیلت رفتن به مسجد (روایات دسته سوم) شامل آن‌ها نیز می‌شود؛ و نیز براساس روایاتی که درباره اجازه طلبیدن زنان از مردان برای رفتن به مسجد نقل شده، و روایات مربوط به حضور زنان در نماز پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم)، نباید آنان را از فضایل و آثار معنوی مسجد محروم کرد.
بنابراین اگر نماز در خانه برای زن در شرایطی سزاوارتر است، به همین اندازه نیز خواندن نماز در مسجد یا شرکت در دعاها سفارش شده و اهمیت هرکدام در جای خود محفوظ است؛ و چنان‌چه بانوان بتوانند حجاب اسلامی و شئون زن مسلمان و پاک‌دامنی را رعایت کنند، نماز در مسجد برای آنان همچون مردان مستحب خواهد بود.

۷ - پانویس


 
۱. شعیری، محمد بن محمد، جامع الاخبار، ص۷۷، نجف، مطبعة حیدریة، چاپ اول، بی‌تا.    
۲. دارمی، عبدالله بن عبدالرحمن، سنن الدارمی، ص۳۲۷، بیروت، دارالبشائر، چاپ اول، ۱۴۳۴ق.    
۳. ابوبکر بیهقی، احمد بن حسین، شعب الایمان، ج۴، ص۳۱۹، ریاض، هند، مکتبة الرشد للنشر و التوزیع، الدار السلفیة ببومبای، چاپ اول، ۱۴۲۳ق.    
۴. شیخ صدوق، محمد بن علی، من لا یحضره الفقیه، ج۱، ص۳۷۴، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ دوم، ۱۴۱۳ق.    
۵. شیبانی، احمد بن محمد، مسند احمد بن حنبل، ج۴۴، ص۱۶۴ – ۱۶۵، بیروت، مؤسسة الرسالة، چاپ اول، ۱۴۲۱ق.    
۶. بیهقی، احمد بن حسین، السنن الکبری، ج۳، ص۱۸۷، بیروت، دارالکتب العلمیة، چاپ سوم، ۱۴۲۴ق.    
۷. طبرسی، حسن بن فضل، مکارم الاخلاق، ص۲۳۳، قم، شریف رضی، چاپ چهارم، ۱۴۱۲ق.    
۸. شیخ صدوق، محمد بن علی، من لا یحضره الفقیه، ج۴، ص۳۶۴، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ دوم، ۱۴۱۳ق.    
۹. شیخ صدوق، محمد بن علی، من لا یحضره الفقیه، ج۱، ص۲۳۸، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ دوم، ۱۴۱۳ق.    
۱۰. شیبانی، احمد بن محمد، مسند احمد بن حنبل، ج۹، ص۴۵۷، بیروت، مؤسسة الرسالة، چاپ اول، ۱۴۲۱ق.    
۱۱. قشیری نیشابوری، مسلم بن حجاج، صحیح مسلم، ج۱، ص۳۲۸، بیروت، دار احیاء التراث العربی، بی‌تا.    
۱۲. ازدی سجستانی، ابوداوود سلیمان بن اشعث، سنن ابی‌داوود، ج۱، ص۱۵۵، بیروت، المکتبة العصریة، صیدا، بی‌تا.    
۱۳. ابوبکر بیهقی، احمد بن حسین، شعب الایمان، ج۳، ص۱۱۳، ریاض، هند، مکتبة الرشد للنشر و التوزیع، الدار السلفیة ببومبای، چاپ اول، ۱۴۲۳ق.    
۱۴. شیبانی، احمد بن محمد، مسند احمد بن حنبل، ج۹، ص۱۱۶، بیروت، مؤسسة الرسالة، چاپ اول، ۱۴۲۱ق.    
۱۵. شیبانی، احمد بن محمد، مسند احمد بن حنبل، ج۴۳، ص۲۸۰، بیروت، مؤسسة الرسالة، چاپ اول، ۱۴۲۱ق.    
۱۶. شیبانی، احمد بن محمد، مسند احمد بن حنبل، ج۳، ص۴۸۷، بیروت، مؤسسة الرسالة، چاپ اول، ۱۴۲۱ق.    
۱۷. کوفی، محمد بن محمد اشعث، الجعفریات (الاشعثیات)، ص۱۷۷، تهران، مکتبة نینوی الحدیثة، چاپ اول، بی‌تا.    
۱۸. حمیری، عبدالله بن جعفر، قرب الاسناد، ص۱۸، قم، مؤسسه آل البیت (علیه‌السلام)، چاپ اول، ۱۴۱۳ق.    
۱۹. شیخ صدوق، محمد بن علی، من لا یحضره الفقیه، ج۱، ص۳۹۶، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ دوم، ۱۴۱۳ق.    
۲۰. شیخ صدوق، محمد بن علی، علل الشرائع، ج۲، ص۳۴۴، قم، کتاب‌فروشی داوری، چاپ اول، ۱۳۸۵ش.    
۲۱. ابونعیم اصفهانی، احمد بن عبدالله، حلیة الاولیاء و طبقات الاصفیاء، ج۶، ص۱۷۶، بجوار محافظة مصر، السعادة، ۱۳۹۴ق.    
۲۲. محدث نوری، حسین، مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، ج۳، ص۳۶۲، قم، مؤسسه آل البیت (علیه‌السلام)، چاپ اول، ۱۴۰۸ق.    
۲۳. ابوبکر بن ابی‌شیبة، عبدالله بن محمد، الکتاب المصنف فی الاحادیث و الآثار، ج۷، ص۱۱۴، ریاض، مکتبة الرشد، چاپ اول، ۱۴۰۹ق.
۲۴. ابوبکر بیهقی، احمد بن حسین، شعب الایمان، ج۴، ص۳۸۰، ریاض، هند، مکتبة الرشد للنشر و التوزیع، الدار السلفیة ببومبای، چاپ اول، ۱۴۲۳ق.    
۲۵. شیخ صدوق، محمد بن علی، ثواب الاعمال و عقاب الاعمال، ص۲۹۱، قم، دار الشریف الرضی للنشر، چاپ دوم، ۱۴۰۶ق.    
۲۶. علامه حلی، حسن بن یوسف، نهایة الاحکام فی معرفة الاحکام، ج۱، ص۳۵۳، قم، مؤسسه آل‌البیت (علیهم‌السلام)، چاپ اول، ۱۴۱۹ق.    
۲۷. شهید ثانی، زین الدین بن علی، الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة، شارح:کلانتر، سید محمد، ج۱، ص۵۳۸، قم، کتابفروشی داوری، چاپ اول، ۱۴۱۰ق.    
۲۸. اردبیلی، احمد بن محمد، مجمع الفائدة و البرهان فی شرح ارشاد الاذهان، ج۲، ص۱۵۹، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ اول، ۱۴۰۳ق.    
۲۹. مجلسی، محمدتقی، روضة المتقین فی شرح من لا یحضره الفقیه، ج۲، ص۱۰۷، قم، مؤسسه فرهنگی اسلامی کوشان‌پور، چاپ دوم، ۱۴۰۶ق.    
۳۰. طباطبایی یزدی، سید محمدکاظم، العروة الوثقی، ج۱، ص۶۰۰، بیروت، مؤسسة الاعلمی للمطبوعات، چاپ دوم، ۱۴۰۹ق.
۳۱. طباطبایی یزدی، سید محمدکاظم، العروة الوثقی، ج۲، ص۴۰۲.    
۳۲. امام خمینی، توضیح المسائل (محشی)، گردآورنده: بنی‌هاشمی خمینی، سید محمدحسین، ج۱، ص۴۹۹ ـ ۵۰۰، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ هشتم، ۱۴۲۴ق.
۳۳. امام خمینی، توضیح المسائل، ج۱، ص۱۲۴، مسئله ۸۹۴.    


۸ - منبع


پایگاه اسلام کوئست، برگرفته از مقاله «حضور زنان در مساجد»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۵/۳/۱۸.    






آخرین نظرات
کلیه حقوق این تارنما متعلق به فرا دانشنامه ویکی بین است.